مروری بر نتایج یك پژوهش؛
سرچشمه مشكلات كارون سدسازی است یا تغییر اقلیم؟
آجاک: تغییر اقلیم و فعالیت های انسانی دو موضوع اصلی در مدیریت منابع آب هستند و بطور مستقیم بر منابع آب سطحی و زیرزمینی تاثیرگذارند. باتوجه به این مساله پژوهشگران با انجام یک تحقیق، تاثیر دو عامل خشکسالی (تغییر اقلیم) و سد سازی (فعالیت های انسانی) را بر منابع آب کارون بررسی کردند.
به گزارش آجاک به نقل از ایسنا، حوضه آبریز کارون بزرگ با مساحت ۶۷ هزار و ۲۵۷ کیلومتر مربع، از نظر آبی یکی از حوض های آبریز مهم در کشور است. فراوانی ریزش های جوی، خصوصاً در سرشاخه های این حوضه، پتانسیل عظیمی از منابع آب سطحی را در این حوضه به وجود آورده است؛ به شکلی که بیش از ۲۵ درصد از جریان های سطحی کشور، در آن جریان دارد.
همچنین شرایط زمین شناسی این حوضه، در کنار ریزش های جوی مناسب، ذخایر درخور توجهی از منابع آب زیرزمینی را در حوضه آبریز کارون بزرگ به وجود آورده است.
سدهای بزرگ بطور معمول بصورت چند منظوره و با اهدافی مثل ذخیره آب برای فصول کم آب، کنترل سیلاب، تولید انرژی و استفاده تفریحی ایجاد می شوند. بررسی ها نشان میدهد که در حوضه کارون بهره برداری از سدها در ضمن سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵، به میزان ۱۰ برابر افزایش داشته است. ضرورت تامین آب از یک سو و تغییراتی که سدها در محیط اطراف ایجاد می کنند، توجه به آثار طرح های سدسازی بر محیط زیست را بیش از پیش نمایان می کند.
سد گتوند علیا؛ یکی از طرح های بزرگ عمرانی کشور است که در استان خوزستان و روی رودخانه کارون، بین مسجد سلیمان و سد تنظیمی گتوند، راه اندازی شده است. مطالعات پیشین در رابطه با حوضه آبریز کارون نشان داده که کارهای انسانی اثرگذار بر رودخانه کارون، در مناطق کوهستانی مانند اجرای طرح ها و پروژه های بزرگ و کوچک، سدسازی و انتقال بین حوضه ای آب از رودخانه کارون به حوضه های مجاور، تعادل هیدرولوژیکی و اکولوژیکی کارون را در مناطق بالادست به هم زده است.
در سالهای اخیر تحقیقات گسترده ای درباب کیفیت آب رودخانه کارون انجام شده است؛ ولی سهم کارهای انسانی (سد گتوند علیا) و تغییرات اقلیمی (خشکسالی هیدرولوژیکی) بر کمیت و کیفیت منابع آب مشخص نشده است.
به همین دلیل پژوهشگران با انجام یک مطالعه این دو عامل (خشکسالی و سدسازی) را بر منابع آب کارون بررسی کردند.
برای ارزیابی آثار سد گتوند علیا در این تحقیق از روش ماتریس ایرانی استفاده شد. تجزیه و تحلیل این ماتریس نشان داد که پروژه سد گتوند با ارائه طرح های بهسازی و گزینه های اصلاحی مورد تایید است.
بررسی سهم تغییر اقلیم در کاهش کیفیت آب های سطحی منطقه مورد مطالعه حاکی از این است که تغییرات اقلیمی بر تغییرات کیفیت منابع آب سطحی اثرگذار نبوده است. در عین حال بررسی دوره های ترسالی و خشکسالی در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶ نشان میدهد که کیفیت آب های سطحی، متاثر از دوره های خشکسالی نیست و یا با تاخیر یک ساله خودرا نشان میدهد.
با نمونه برداری آب سه نقطه از سد تنظیمی گتوند علیا مشخص شد که کاهش کیفیت آب در طول رودخانه محسوس نیست. ولی بررسی سختی آب نشان میدهد که بخش اعظم سختی آب در رابطه با آزادسازی یون منیزیم از سازند گچساران است. همین طور بررسی ها نشان داد که شرایط برای آبزیان به میزان هشت برابر مشکل تر شده است.
در این مطالعه عنوان شده است که روند کاهش کیفیت منابع آب های سطحی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ را می توان به آب گیری سد گتوند در سال ۱۳۹۰ نسبت داد. نزدیکی معدن نمک عنبر و سازند نمکی گچساران به محل سد گتوند علیا، در پروژه مطالعاتی این سد در نظر گرفته نشده است.
مخزن سد گتوند با طولی بیش از ۹۰ کیلومتر توسط سازندهای گچساران، میشان، آغاجری، لهبری و بختیاری احاطه شده است. حضور سازند گچساران در مخزن سد، از منظر زیست محیطی قابل بحث است. این سازند شامل لایه هایی از «مارن انیدریت» و نمک است. وجود معدن نمک در فاصله پنج کیلومتری سد، سبب شده که به هنگام آبگیری و تشکیل دریاچه پشت سد، این معدن نمک به کلی به زیر آب دریاچه فرو رود و شوری آب رودخانه کارون را به بالاترین حد ممکن برساند. شوری آب دریاچه پشت سد و سرایت این شوری به کارون در پایین دست، سبب کاهش کیفیت این رود برای کشاورزی شده است.
بررسی های زمین شناسی و تاثیر تغییر اقلیم و فعالیت انسانی بر کیفیت آب های زیرزمینی محدوده گتوند –عقیلی نشان میدهد که عامل اصلی شوری آب های زیرزمینی در این حوضه، انحلال «هالیت» است و تبخیر، تبادل یونی و هوازدگی سنگ های سیلیکاته تاثیر کم تری دارند.
همچنین بررسی تغییرات کمیت منابع آب زیرزمینی در دوره آماری ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶ بیان کننده این است که تراز آب زیرزمینی بطور کلی روندی نزولی دارد و سطح آب زیرزمینی در این دوره افتی برای ۱.۴ متر داشته است و متوسط افت سالیانه تراز آب زیرزمینی ۱۰.۷ سانتی متر محاسبه شده است. باتوجه به آبگیری سد گتوند علیا در سال ۱۳۹۰ و مقایسه فاکتورهای مرتبط، مشخص می شود که از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ خشکسالی هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی در منطقه وجود نداشته و می توان قسمتی از افت آب های زیرزمینی را ناشی از راه اندازی سد گتوند علیا و به دنبال آن، برداشت های غیر منطقه ای دانست.
پژوهشگران این مطالعه می گویند: باتوجه به اینکه مصرف عمده از منابع آبی در این منطقه مربوط به بخش کشاورزی است و باتوجه به پایین آمدن سطح آب منطقه، مدیریت و بهره برداری صحیح در بخش کشاورزی در این محدوده لازم است.
در انجام این تحقیق مریم نعیمی و سمیرا زندی فر؛ پژوهشگران بخش تحقیقات بیابان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به همراه الهام فیجانی؛ استادیار دانشکده زمین شناسی دانشگاه تهران و سعید فرزین؛ استادیار دانشکده عمران دانشگاه سمنان، مشارکت داشتند.
این مطالعه، قسمتی از «طرح جامع مطالعات گرد و غبار استان خوزستان»، زیر پروژه «بررسی و مطالعه کمی آب های زیرزمینی و پهنه بندی آن در سه حوضه آبخیز غرب ایران (کرخه، کارون و جراحی-زهره» است و نتایج به دست آمده از آن بصورت مقاله علمی با عنوان «ارزیابی آثار تغییر اقلیم و فعالیت انسانی بر منابع آب (مطالعه موردی: رودخانه کارون)» در فصل نامه اکوهیدرولوژی دانشگاه تهران، انتشار یافته است.
منبع: acak.ir
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره